چرا تیوری نظام پارلمانی وغیر متمرکزدرسال2001 ناکام ماند؟
چرا تیوری نظام پارلمانی وغیر متمرکزدرسال2001 ناکام ماند؟
سئوالی جدی است امروز خبرنگاران ازرهبران دو ایتلاف ملی افغانستان این پرسش رادارند رهبر ایتلاف ملی داکتر عبد الله عبد الله برای این پاسخ احساس راحتی دارد استدلال وی این است که درسراسر مبارزات انتخاباتی دور دوم ریاست جمهوری درسال 2009 با شعارنظام پارلمانی به کارزار رییس جمهور کرزی رفت وی خودرا مالک این تیوری می داند این سخن درست است که دکتورعبدالله درکارزار انتخابات ریاست جمهوری دربرابر کرزی نظام پارلمانی را مطرح کرد.وی توانیست رای بسیاربالایی را بدست آورد.این نشان می دهد که تیوری ساختارنظام پارلمانی بیس اجتماعی گسترد ه ای دارد اگراین تیوری درست مدیریت شود می تواند نظام ریاستی متمرکزرا درافغانستان شکست دهد.
انتقاد به داکتر این می تواند با شد که پس ازکناررفتن ازوزارت خارجه ،تیوری سیستم پارلمانی را مطرح کرد وپیش ازآن درزمان مقام وزارت خارجه، کسی ازوی چیزی دراین باره نشنید وی در دوراول ریاست جمهوری طی بیانیه ای ازرییس جمهورکرزی با صراحت پشتیبانی کرد وگفت که حامد کرزی جوان است وانرژ لازم برای خدمت را دارد.دررقابتهای دوراول انتخابات ریاست جمهوری، کاندید مورد تایید داکترعبدالله آقای قانونی همسنگرش وآقایان محقق ودوستم نبود ایشان ازکرزی پشتیبانی کرد.این سوال همیشه ازآقایان محقق ودوستم نیز شده است که شما چرا دردور دوم ازرییس جمهورکرزی پشتیبانی کردید مگراعتقاد به نظام پارلمانی نداشتید. بی بی سی دریک گفتگوی مفصل با استاد محقق مکررا همین سئوال را مطرح کرد.رهبران هردو ایتلاف ملی درمعرض سئوال قرار دارند.
پاسخ که می تواند برای این سئوالات درنظر گرفت این است. من شخصا فکر می کنم رهبران هردو ایتلاف ملی بلحاظ تیوریک ترجیحات شان نظام پارلمانی بودند و هستند اما درعمل آنها بارییس جمهور دریک مقطع زمانی کارکرد که هرگزبه نظام پارلمانی اعتقادی ندارد داکتر عبد الله وزیرخارجه وی بود ودردوراول ازکاندیداتوری وی پشتیبانی کرد آقایان جنرال دوستم واستاد محقق دردوردوم برای انتخاب رییس جمهورکرزی کارکردند ودرحقیقت ایشان را به پیروزی رساند رییس جمهورکرزی بارها به آقای محقق وجنرال دوستم گفت که اگرحزب وحدت وجنبش ازمن حمایت کند پیروزی من درانتخابات صد درصد است .
این درست رهبران دوایتلاف ملی افغانستان درتناقض عمل وباور گرفتارشدند.اما دوعنصردرپیروزی تیوری نظام ریاستی برپارلمانی ازسال 2001 تا کنون دخیل است یکی حمایت آمریکا وآقای خلیل زاد سفیر آمریکا درکابل ودیگری تجربه نظام ریاستی رهبران دو ایتلاف ملی بلحاظ تیوریک به نظام پارلمانی صدارتی اعتقاد دارند اما دلیل همکاری با نظام غیر دلخواه شان، یکی مداخله وقدرت آمریکا وسفیرآن کشوردرافغانستان بود ودیگر، تجربه نشدن نظام ریاستی.
تیوریسین های نظام ریاستی متمرکزدربن با هماهنگی آمریکا این استدلال را دشتند که افغانستان خطرتجزیه را درپیش دارند راه جلوگیری ازتجزیه، تمرکز وسنترالیزم قدرت است.استدلالهای تاریخی شان برای تمجید ازجلاد همین است عبدالرحمن را ما قاتل مردم افغانستان می دانیم اما برای ناسیونالیستهای متعصب قاتل، خود یک قهرمان است دلیل قهرمانی وی این است که نظام متمرکزرا درکابل ایجاد کرد وهمه ای قوت های باالفعل وبا القوه را درهم کوبید مردم هزاره را تا 62 درصد قتل عام کرد اینها مهم نیست مهم ایجاد وتاسیس ساختارمتمرکزاست.دربن 2001 تیوری نظام پارلمانی را با تشتت ، پراکنده گی وجنگهای داخلی کسی نمی توانست مطرح نماید آمریکا سازمان ملل تمام تلاش شان این بود که به یک نحوی به جنگها بی دلیل وبا دلیل خاتمه دهد ویک نظام سیاسی متمرکز درافغانستان تاسیس شود کسی دربن 2001 نمی توانیست ساختارغیرمتمرکزرا مطرح نماید.
تیوریسینهای مثل احمدزی ،جلالی ،آقای احدی، وازهمه مهم تر خلیل زاد دوتابعیته آمریکایی وافغانی وتیم روم مربوط به پادشاه افغانستان ،یک دست ویک پارچه ازساختارمتمرکز وریاستی حمایت می کردند استدلال خطرتجزیه درساختار پارلمانی وغیرمتمرکزرا عمده می ساختند.استاد محقق می گوید برای ساختارغیرمتمرکز نظام پارلمانی بیش ازیک ملیون رای ازمردم گرفته شد وبه نویسندگاه قانون اساسی افغانستان سپرده شداما کسی به ان اهمیت نداد.استاد محقق دلیل ناکام ماندن را زورآمریکا می داند.خلیل زاد تیوری نظام پارلمانی را کنارزد وهمه ای خواسته ها ومطالبات مردم ویک ملیون را برای تدوین قانون اساسی درزباله دان انداخت ونظام سیاسی متمرکزرا قانونی ساخت وبرای آن قانون اساسی نوشت.
تجربه عامل دوم موفقیت نظام ریاستی شد اینکه دکتورعبدالله برخلاف اعتقادات سیاسی خود وزیرخارجه ای نظام می شود که ریاستی ومتمرکزاداره می شود اقایان جنرال دوستم واستاد محقق علیرغم باورهای سیاسی خود ازنظام ریاستی حمایت کردند.دلیل آن تجربه عملی نظام ریاستی است امروز اگردرعمق نگاه ودیدگاه سیاست مداران غرب بنگریم همه آنها به این نتیجه رسیده اند که نظام ریاستی متمرکز،تبدیل به توتالیترخود کامه گی شده است این سئوال متوجه کنگرس من هایی آمریکایی دربرلین نیز هست که با گذشت ده سال چرا حالا ازنظام غیرمتمرکز وپارلمانی حمایت می کنید. احمد ضیا ء مسعود رهبرجبهه ملی افغانستان، جنرال دوستم استاد محقق ودکترعبدالله، زورش به خلیل زاد نمی رسید یک ملیون امضای مردم را به زباله دان انداخت .
اما رهبران وسیاست مداران آمریکا، چنین اجبارها والزامات را نداشتند وکسی به زورنظام ریاستی افغانستان را برآمریکاییها تحمیل نکرد.امروز آنها به تجربه دریافتند که ریشه ای همه بدبختیها درنظام ریاستی نهفته است ونظام ریاستی درافغانستان مستبد ودکتاتور پرورش می دهد تجربه این حقیقت را برای شان روشن ساخته است .امروزرهبران دواتیلاف به تجربه دریافته اند که ساختارریاستی کارایی ندارد وحکومت را بفساد واستبداد می کشاند.سیاست مداران وتحلیل گران غربی ازنظام غیرمتمرکز حمایت می کنند آنها عملا دریک زمان می خواست اختیارات والیها زیاد ترشود.آنها ازطرح جبهه ملی حمایت کردند دراجلاس برلین سند هفت ماده ای را مورد تایید قراردادند رییس کنگره آمریکا اقای راهرا باکر یک مقاله ای نوشته است ودرآن نوشته نظریات خود را درمورد افغانستان باصراحت اعلام داشته است.وی طرح نظام فدرالی را بعنوان یک روش حکومت داری خوب درافغانستان پشنهاد می کند.
حمایت سیاست مداران وتحلیل گران غرب ازنظریات دو ایتلاف ملی برمی گردد به تجربه ده ساله ای حکومت متمرکز رییس جمهورکرزی. دراجلاس بن 2011 جامعه جهانی کمک هایش را مشروط ساخت به حکومت داری خوب و مبارزه با فساد درحالیکه هیچ یک ازاین دوشرط را نظام متمرکز وریاستی نمی تواند تامین نماید.فساد درافغانستان تبدیل به مساله عادی شده وافغانستان نایب قهرمان فساد دردنیا است.مبارزه با فساد شوخی بیش درنظام رییس جمهورکرزی نیست امریکه خود رییس جمهوردر روزمبارزه با فساد به آن معترف است ومی گوید دوتابعیتهای نظامش عامل فساد است آنهادرافغانستان فساد می کند ومی گریزند.
پاسخ به ناکامی ساختار غیرمتمرکز زور آمریکا درسال 2001 ومداخلات آقای خلیلزاد درامور کشوروتاکید سیاست خلیلزاد برریاستی ومتمرکز بودن نظام درافغانستان است.عامل دوم تجربه ناکامی نظام است کسانیکه درطی ده سال با نظام همکاری کردند عملا برای شان باثبات رسید که با ساختار ریاستی وایزوله شدن احزاب، به دوشرط اساسی حکومت داری خوب ومبارزه با فساد نمی رسیم .این مساله تجربه ای مشترک رهبران دوایتلاف ملی وجامعه ای جهانی است .سیاست مداران آمریکایی براساس تجربه این حرف را می زند که نظام درافغانستان باید فدرالی شود تاکیدات راهروباکرهمین است وی رییس کنگره آمریکا است.امروز اگرخبرنگاران بی بی سی ازاستاد محقق سئوال می کنند ومی خواهند بدانند که جواب این همکاری با نظام متمرکزریاستی آقا کرزی چیست؟ احمد ضیاء مسعود رهبر جبهه ملی جنرال صاحب دوستم ودکتورعبدالله رهبرایتلاف ملی باید به این پرسش پاسخ دهند که چرا با نظام متمرکزهمکاری شد وحالا چرا خواستارتغییرنظام ازریاستی به پارلمانی هستید این سئوال متوجه سیاست مداران آمریکایی نیزاست که چراپس ازده سال رییس کنگره ای آمریکا تاکید به نظام فدرالی درافغانستان دارد.
پاسخ یکی است تجربه بد وناکام نظام ریاستی رییس جمهورکرزی.آزموده را آزمودن خطا است.تجربه ای ده ساله ثابت ساخت که نظام سیاسی باید درافغانستان درچهارچوب قوانین تغییر نماید ،تغییرات با انتخاب رییس جمهور معتقد به نظام پارلمانی وریاستی ممکن است.رهبران سیاسی طرف دارساختارغیرمتمرکزوپارلمانی باید کاندید مومن به نظام پارلمانی را شناسایی و وی را برای تحقق مرام سیاسی خود برگزیند والا ناکامی تیوری ساختارسیستم پارلمانی مثل 2001 تکرار می شود.
