مناقشات مرزی افغانستان وپاکستان

(ویژه مجله استور وزارت خارجه)

مناقشات مرزی افغانستان وپاکستان

میراث استعماربرا ی ما یکی همین "خط دیورند" است.همان گونه که رییس جمهوردرآخرین اظهاراتش درمورد مناقشات مرزی،آن را یک خط تحمیلی ازسوی استعمارانگلیس اعلام داشت،می بینیم که این خط،تبدیل به جدی ترین چالش برای ما شده است.دوهمسایه نه چندان صمیمی درحال حاضردرگیرشدید ترین مناقشات ارضی شده  است.هیئتی ازپارلمان پس ازتحقیقات ازمرز،گفته است که پاکستان حدود چهل پنج کیلومتروارد خاک افغانستان شده است.هیئت با مستندات ازاهالی محل وفعل انفعالات که درمرز انجام شده است،نشان می دهد که نیروهای پاکستانی وارد خاک افغانستان شده اند.باشنده گان محل وملک قریه گفته اند که پاسگاهای پاکستان حالا روی زمین وخانه من کشیده است.درکناراین پیش روی که هیئت گزارش آنرا تهییه وارایه کرده،بازهم گفته شده است که حکومت پاکستان اقدام به توزیع" شناخت کارت" درخطوط مرزی وبه ساکنان نواحی کرده است.نکته سوم درگزارش، اشاراتی است به ساخت سازهای دروازه های امنیتی ازسوی نیروهای پاکستانی.سه مساله: پیش روی درعمق چهل پنج کیلومتری، توزیع شناخت کارت به اهالی ساکن درمناطق وساخت قرارگا های نظامی ازبرجسته ترین گزارشی است که هئیت پارلمانی به آن پرداخته است.

دراین میان آقای ایمل فیضی سخنگوی مقام ریاست جمهوری درگفتگوبا یک رسانه افغانی(تلویزیون یک) همین دو،روزپیش، توضیحاتی بشتری را ارایه کرده است.آقای فیضی گفته است:تاسیسات درمرزبه دوصورت مورد بحث است دسته اول ازتاسیسات مربوط می شود به نیروهای بین المللی آنها درطی این ده سال طبعا درمرزتاسیساتی را ه اندازی کرده اند ودرمواردی آن بناهای نظامی وامنیتی را دراختیارپاکستان گذاشته است امریکه خود مقامات ناتو به آن اذعان دارد که درگذشته چنین اتفاقاتی صورت گرفته است.آقای فیضی هم به این بخش ازتاسیسات اشاره دارد ومی گوید که ناتو این قرارگاه ها را درمرزساخته ودیگراینکه آنرا دراختیارپاکستان قرارداده اما چرا وبه چه دلیل؟ دیگردراین خصوص توضیح بشتری نداده است.دسته دوم ازتاسیسات که آقای فیضی به آن اشاره کرده این است که گذشته ازتاسیسات نظامی ناتو،این خود پاکستانیها هستند که اقدام به تاسیسات قرارگاه ها درمرزبخصوص در" گوشته " داشته اند.آقای فیضی ریشه چالش ودرگیری را دراین بخش ازساختمانها دانسته که پاکستانیها آنرا شروع کرده است.

آقای خرم رییس دفترمقام ریاست جمهوری پس ازآغازدرگیری اولین کسی بود که هفته گذشته، دراین مورد با رسانه ها وبی بی سی، اظهارنظرکرد بی بی سی بخشهای ازسخنان آقای خرم را به این مضمون نقل کرده است که ریشه چالش وجنگ درواقع این خود ناتو درمرز بوده است.زیرا آنها تاسیسات خود را وقتیکه تخیله کردند بلافاصله آنرا دراخیتارنیروهای پاکستانی گذاشته اند واین امرسبب درگیری بین نیروهای افغانستان وپاکستان شده است البته مقامات ناتو نسبت به این گفته های آقای خرم عکس العمل نشان داده وگفته اند که این کاررا نکرده مواردی که درصحبت های آقای خرم امده ا ست برمی می گردد به گذشته که چنین کارهای صورت گرفته است وناتوتاسیسات شان را دراخیتارنیروهای پاکستانی قرارداده است.وجوه مشترک همه صحبتها این است که تاسیساتی را ناتو درمرزساخته واین تاسیسات را درچه زمانها وتاریخ، دراخیتارپاکستان گذاشته،مورد اختلاف است آقای خرم زمان حال را مد نظرگرفته است ودلایلی مناقاشات "گوشته" را هم دراین دانسته است ولی ناتو زمان حال را نفی ولی زمان گذشته را تایید می کند که تاسیساتی ازسوی ناتودراخیتارنیروهای پاکستان قرارداده شده. آقای فیضی تاسیسات را به دوبخش دسته بندی کرده وعامل نزاع را به این صورت که خود پاکستان اقدام به ساخت وسازقرارگاه داشته را، دانسته است.

رییس جمهوربدنبال همین مناقاشات است که به اصل مساله اشاره دارد ومی گوید: ما خط دیورند را، برسمیت نمی شناسیم وحکومتهای دیگر هم نمی تواند این خط را برسمیت بشناسند زیرا مردم افغانستان آن راقبول ندارد ومورد نفرت مردم قرارمی گیرد.مضمون سخنان رییس جمهورپرداختن به ریشه مناقشات مرزی است.خط دیورند را افغانستان برسمیت نمی شناسد وآن را یک معاهده تحمیلی می داند که درزمان امیرعبدالرحمان منعقد شده است.البته سخنان رییس جمهوربرخواسته ازیک بسترتاریخی می باشد این مساله درآخردهه چهل وسراسردهه پنجاه ونیمه اول دهه شصت میلادی،یکی ازجدی ترین مناقشات بین افغانستان وپاکستان بود.سردارمحمد داوود خان صدراعظم وقت بشترین درگیریها را با پاکستان روی همین مساله "دیورند" داشت.امریکه دردهه صدارت سردارمحمد داوود خان، افغانستان را درآستانه ی یک جنگ تمام عیاربا پاکستان قرارداد.نیروهای احتیاط ازسراسرافغانستان برای مقابله با پاکستان جمع آوری شد وافغانستان باقاطعیت خود را آماده جنگ با پاکستان ساخته بود.شاه درسال 1963 با این سیاست برخورد کرد وسردارمحمد داوود را خانه نشین وتاحدی درمناسبات دوکشورتنشها کاهش ومناسبات،بهبود یافت ولی این مساله کما کان درمحراق مناقشات دوکشورقرارداشته است.

رییس جمهورداوود خان پس ازکودتای سفید علیه شاه درسال1973 کم تربه مساله دیورند وپشتونستان پرداخت چرخش ونرمشی درسیاست ایشان درمقایسه با زمان صدارت شان دردهه پنجاه وابتدا شصت، دیده می شد ولی داوود این داعیه را کنارنگذاشت وهرگز"خط دیورند" را بعنوان خط مرزی دوکشورقبول نداشت.این مساله درزمان اشغال افغانستان هم به یک نحوی مطرح گردید ولی بدلیل اینکه رژیم کودتا درافغانستان ولشکرکشی شوروی با سخت ترین چالش وگرفتاری درافغانستان،روبرو گردید، فرصت اینکه به مساله مرزی به پردازد را نداشت. دوران حکومت مجاهدین هم بد لیل منازعات داخلی،چانس مطرح کردن خط دیورند را ازآنها گرفت وتنها درزمان طالبان است که این  مساله درتاریکی فرومی رود وهیچ مقامی درامارت طالبان به مسایل مرزی توجهی نداشت واصلا آنها درخط ایدیولوژی خود چنین تفسیری را نگنجانده بود طالبان فرا وطنی وبگونه ایدیولوژیک با مسایل برخورد می کردند ودرفکرگسترش قلم روامارت اسلامی درسراسرمنطقه بود.نقشه های جغرفیایی که به طالبان نسبت داده شده بوضوح نشان می دهد که این گروه، هرگزدرفکرمساله دیورند وداعیه های تاریخی افغانستان نبوده است ونیست شاید این گونه مسایل درفکرطالبان از"اباطل" وگناه دانسته شود. "فراوطنی وفراملی" ریشه درهمان اعتقادات واید یولوژی طالبان دارد.

با سقوط طالبان وحکومت جدید درافغانستان،این برای اولین باری است که مساله به این صراحت ازسوی رییس جمهورمطرح می شود البته این که چرا حالا به این مساله پرداخته شده؟ دراین مورد، برداشتهای متفاوت وجود دارد احزاب سیاسی برای آن دلایلی سیاسی آورده اند وآن را خیلی دیرهنگام دانسته است ولی اظهارات سخنگویان نشان می دهد که مساله بسیارناخوش آیند درشرف وقوع باید باشد این  مساله ازلحظه ای تلخ می شود که ناتودرآستانه خروج، چرا به چنین اقداماتی دست زده است؟ وتاسیسات خود را درخطوط مرزی دراخیتارنیروهای پاکستانی گذاشته است.خوب این مساله ازخود واکنش وعکس العمل لازم داشته است.افغانستان می تواند  درصداقت محتدانش درمورد مرزوموضع گیریهای شان ،ابراز تردید نماید واگرواکنش نشان داده نمی شد،امکان داشت کارهای درمرزصورت بگیرد که صددرصد بسود منافع پاکستان وبضرر افغانستان باشد.سخنگوی ملکی ناتوبه دلیل حساسیت مساله، موضع بی طرفی گرفته وگفته است که هرگزدرچنین مناقاشات خود را درگیرنکرده وازهیچ طرفی پشتیبانی نمی کند،درحالیکه این سئوال حل ناشده می ماند که پیمانهای استراتژیک چه می شود؟ افغانستان درموافقتنامه های استراتژیک، یکی ازمسایلی را که گنجانده همین است که درصورت تعرض ازسوی کشورثالث، طرف معاهده باید به حمایت افغانستان وارد عمل شود ولی ناتو موضع بیطرفانه درپیش گرفته است.

البته این مساله بازهم خیلی شفاف نیست درپایتختهای سازمان ناتو،ما حرفهای دیگری را می شنویم آمریکا باصراحت اعلام داشته است که خط بین المللی افغانستان وپاکستان، همان خط دیورند است.انگلیس هم به یک نحوی آن را تایید کرده زیرا که میراث بجای مانده شان است.ناتوازسوی اعلام بی طرفی می کند ازسوی دیگرتاسیسات شان را دراخیتارنیروهای پاکستانی قرارمی دهد وازجانب دیگردرپایتختهای شان درمورد برسمیت شناختن خط دیورند سخن دیگری گفته شده این تناقضات چه گونه قابل حل است؟ واین تفاوت رفتارها،نشان ازعدم صداقت را درمورد افغانستان نمی تواند نشان دهد.برخی هم گفته اند که غرب وآمریکا بوضوح درمواردی جانب پاکستان را گرفته اند ازجمله درحساس ترین مساله تاریخی ومناقشه مرزی خط دیورند.درمسایل دیگرهم وضع خیلی بهتروشفاف ترازاین نیست.رییس جمهوردریک مورد اعلام می دارد که آمریکا درمورد گفتگوهای صلح صراحت ندارد ایشان خطاب به طالبان می گوید مقامات ازگروه طالبان درپایتخت های کشورهای عربی واروپایی با ماموران آمریکایی می نشینند مذاکره دارند وبا هم قهوه می خورند بدون اینکه افغانستان را درجریان بگذارند.درآخر هم شاهد هستیم که آمریکاییها یک کمیسیون دوجانبه درمورد گفتگو با طالبان را تاسیس کرده وعمده ترین مشوره ها را با پاکستان دارد، این ها نشان ازبی طرفی نیست که سخنگوی ناتوآن را اعلا داشته است.

نکته ای دیگری که درمحافل سیاسی کشورمطرح شده این است که مساله دیورند ومناقشات مرزی باید به سازمان ملل ارجاع داده شود.استدلال این گروها این است که ماهیت مساله ابعاد حقوقی دارد اسناد باید عرضه ومطالعه شود ودریک محکمه بی طرف بین المللی این قضیه حل وفصل شود.امری که پاکستان سخت ازآن باید هراس داشته باشد اظهارات مقامات پاکستان نشان می دهد که آنها نمی توانند ویا اسناد کافی برای اثبات حقوق شان راندارند، ازهرگونه گفتگودرمورد دیورند" طفره" می رود برخی هم افغانستان را ملامت کرده که آماده گی برای گفتگو درمورد مناقشات مرزی را ندارد.سخنگوی ناتو درگفتگوبا رسانه ها،به این نکته اشاره کرده که مساله مناقشات مرزی افغانستان وپاکستان باید به سازمان ملل، احاله شود.گروهای هستند که طرفدار این فکراست که مساله دیورند باید به سازمان ملل ارجاع داده شود وجلو سو استفاده های پاکستان باید گرفته شود.اینها مسایل دشواری که دراین روزها درمورد اختلافات مرزی افغانستان وپاکستان مطرح شده واین مساله باید با یک وفاق ملی واجماع ملی مورد گفتگو قراربگیرد مساله مرزیک امرملی است دراین خصوص باید سلایق های سیاسی کنارگذاشته شود وازیک موضع ملی با قضیه برخورد شود.پرچم دارومشعل داردراین گونه موارد تنها حکومت می تواند باشد زیرا مرجعیت سیاسی دیگری قادربه جمع کردن نیست واین انتقادات که حکومت مشوره های لازم را برای ایجاد اجماع ملی  نداشته، باید حل شود.