پیشینه مناسبات

تحلیل روز، ویژه کنفرانس محصلان افغانستان درترکیه

پیشینه مناسبات

پیشینه مناسبات افغانستان وکشورهای عربی را می توان با توجه به ماهیت رژیمهای حاکم درافغانستان،مورد مطالعه قرارداد.کشورهای عربی بصورت عام وشش کشورعربی درحاشیه خلیج فارس،بصورت خاص ،مناسبات وروابط خود را بگونه ثابت با افغانستان تعریف کرده اند.شش کشورعضوشورای همکاری خلیج فارس راباید بصورت ثابت سیاست خارجی شان را درموردافغانستان مطالعه کرد.کشورهای مثل عربستان سعودی،کویت،امارات متحده عربی،قطر،بحرین وعمان سیاست خارجی پایه دار وتعریف شده درمورد افغانستان داشته اند.ولی سایرکشورهای عربی،سیالیت آشکاردرسیاست خارجی شان نسبت به افغانستان، دیده شده مصر،یمن، الجزایر،لبنان وعراق.وچند کشورعربی از22کشورعربی عضواتحادیه عرب،سیاست خارجی شان تابع متغیرات درافغانستان بوده اند .

اما شش کشورعربی پس ازجنگ جهانی دوم وحتی پیش ازآن ، روابط ومناسبات شان،باغرب وآمریکا،پیوند خورده اند.البته عمده ترین دلیل آن ماهیت سیاسی محافظه کارانه این کشورها است وازجانب دیگر مساله انرژی بی پایان دراین کشورها بوده که بصورت متقابل سیاست استواربین غرب وشش کشورعربی ایجاد شود.مدیریت انرژی دراین کشورها،پیوند ناگسستی با کارتلها وتراستهای غرب دارد.بهارعربی به این دلیل دراین حوزه عقیم ماند و نتوانیست نفوذ نماید زیرا ازلازمه بهارعربی،تغییردردوحوزه سیاست ونفت را درپی داشت.هردومساله برای منافع غرب،قابل تحمل نیست.غرب وآمریکا منافع شان به مسایل این شش کشورعربی گره خورده است بگونه ای که صدام قربانی همین منافع گردید.درسال1990 تهاجم عراق به کویت درواقع،همان امضای مرگ این رژیم ازسوی غرب بود وصدام ازخط قرمزعبور وبه حوزه منافع غرب تعرض کرده بود واین مساله هرگزبرای شان قابل قبول نبود وباید صدام جواب این این بی باکی اش را پس می داد که داد ودیدیم که درسال2003 این رژیم با لشکری وسیع آمریکا ازپای درامد وپس ازشش ماه صدام به آن وضع درد ناک به اسارت وسپس اعدام شد.

تعرض درحوزه شش کشورعربی که برشمردم درواقع تعرض به منافع غرب وآمریکا  است وبه همین علت است که بهارعربی را عمدا تبدیل به فصول خونین دیگرساخت که دیگرهیچ کشورومردم عربی هوس بهارعربی را درسرنپروراند.درمیان شش کشورعربی  شورای همکاری خلیج فارس،قطر شیخ نشین بسیارکوچک نقش پیشوایی سیاست را درمنطقه به دوش گرفته است.قبلا عربستان سعودی نقش هادی را داشت ولی این نقش ازعربستان کم کم گرفته وبه قطرداده شده است.قطردرمیان این شش کشور،مناسبات بسیارپیچیده ای را با غرب وآمریکا ایجاد کرده است بگونه ای که نگاه قطربه مسایل منطقه خاورمیانه، یک نگاه غربی واروپایی است.این کشوربه اندازه مورد اعتماد سیاستهای غرب است که گویا همه مسایل منطقه را ازمنظروی نگاه می کند درمورد لیبیا همین گونه شد.

افغانستان وقطر

درمورد افغانستان،ازمیان همه کشورهای عربی،نقش اول را کشورقطربه عهده گرفته است.شیخ حمد بن جاسم آل ثانی همان گونه که درمسایل منطقه نقش فعالی بدوش گرفته است این کشوردرمورد افغانستان ازهمه کشورهای عربی جلوزده است.این درست است که هیچ ازاین کشورها درگذشته، سیاست جدایی ازآمریکا وغرب را درمورد افغانستان،نداشته اند درزمان اشغال افغانستان ودرپایان دهه هفتاد وسراسردهه هشتاد،کشورهای عربی بزرگترین حامی مجاهدین افغانستان وسیاست های غرب وآمریکا درافغانستان قرارگرفتند.این کشورها جدایی ازسیاست آمریکا وانگلیس حرفی دیگری درمورد افغانستان نداشتند.شبکه اسامه با همین انگیزه عازم افغانستان ودرنهایت تبدیل به یک گروه تبهکارگردید.باروی کارآمدن مجاهدین ومنازعات داخلی درکشور،بازهم کشورهای عربی نقش بزرگی درتحولات افغانستان داشته است.یک دپلمات افغانستان درامارات عربی هفت سال پیش ازاین بمن گفت: که امنیت افغانستان ازحوزه شورای همکاری خلیج فارس تهدید می شود.

افغانستان بهر قیمتی که شده باید مناسبات خودرا با این کشورها،تعریف نماید وی می گفت: شیوخ عرب دست ازسرافغانستان وپاکستان برنمی دارند شما فکرنکنید که آنها بی تفاوت هستند. نه آنها با تفاوت ترین کشورهای است که با پول،درجامعه گرسنه ما نقش تعیین کننده شان را بازی می کنند وی حرف خانم بوتورا تایید می کرد که درتاسیس طالبان درسال1994 این پاکستان نبود که درتکوین طالبان نقش داشته است.این درست که استخبارات نقش بزرگی سازماندهی طالبان را بعهده گرفت اما پاکستان هیچ پولی دراین خصوص خرج نکرد استخبارات درمورد تاسیس طالبان با موافقت غرب وحمایت مالی کشورهای عربی،هم برای سازماندهی طالبان وجوه مالی لازم را گرفت وهم مبالغ هنگفتی را برای خود شان.این دپلمات افغان درآن زمان می گفت: قطرفعال ترین کشوردرحوزه عربی است که درتحولات افغانستان نقش برجسته را می گیرد.مناسبات قطردرمرحله اشغال افغانستان توسط روسها،همکاری مالی وسیاسی وتبلیغاتی درکنارشش کشورعربی بود.

درزمان حکومت مجاهدین بخصوص پس ازسال1994 با ظهورطالبان،نقش کینه توزانه نسبت به افغانستان گرفت این مساله ازخود دلیل داشت.اصولا کشورهای عربی واروپایی وپاکستان نمی خواستند که مجاهدین یک جمهوری اسلامی تاسیس نماید که نقش برادردوقلورا درکنارایران داشته باشد.قطربصورت واضحی ازامارت وجنگ طالبان حمایت می کرد.الجزیره تا آخرین لحظه ها خبرنگارش درافغانستان حضورداشت واخبارافغانستان را به نفع طالبان گزاش می داد خبرنگاران الجزیره درقندهاروکابل،تماما چهره های بنیاد گرا بودند که با رفتن ازافغانستان توسط کشورهای اروپایی دستگیرشدند واتهامات آنها بصورت واضح همکاری با شبکه القاعده وطالبان اعلام شد. تیسیرعلونی مدتها دراسپانیا زندانی گردید.افغانستان بصورت کلی این گرفتاری را با کشورهای عربی وبخصوص قطرداشته است.این مساله دلیل دارد قطردرمورد توسعه وتغذیه طالبان هم پول داده است وهم تبلیغات گسترده داشته وهم طالبان را به رسمیت شناخته است.

درزمان امارت طالبان درافغانستان درسالهای1996-2001 عربستان سعودی وامارات متحده ،امارت طالبان را برسمیت شناختند ولی واقعیت مساله این بود که همه شش کشورعربی حامی مالی وتبلیغاتی طالبان بود من یادم نمی روم یکی ازدوستانم به خبرنگارالجزیره سقوط طالبان درکابل را به وی تسلیت گفته بود.این خبرنگارعلی الظاهر عکس العمل نشان داد که شما با ما بعنوان یک رسانه آزاد اهانت کرده اید وما هیچ نسبتی با طالبان نداریم دوست ما دلایلی زیادی داشت که ثابت می کرد الجزیره درمدت پنج سال ازامارت طالبان،تبلیغات زیادی به نفع طالبان کرده است درنهایت خبرنگارالجزیره خود معترف می شود که استراتژی الجزیره حمایت ازجنبشهای اسلامی هست.این حرف هم بی جهت نباشد که درمحافل عربی گفته شده که ظهورالجزیره همزمان با ظهورالقاعده بوده است.الجزیره درقطراست واین شبکه درحال حاضرهم بصورت جدی ازطالبان حمایت می کند.

نقش قطردرمورد صلح با طالبان

امروزخبرگزاریهای تماما اعلام داشتند که دفترنمایندگی طالبان درقطررسما آغازبکارکرده است.معاون وزارت خارجه قطر،نمایندگی طالبان را، همان گونه خود طالبان می خواست،افتتاح کرد.طالبان چه می خواست.آنها گفته بودند که نمایندگی طالبان درقطر،نمایندگی امارت اسلامی شان باید باشد.امری که حکومت افغانستان هرگزآن را قبول نداشت.افغانستان حد اقل چند شرط برای نمایندگی طالبان گذاشته بود وضعیت وفضای دیروزهنگام گشایش دفترطالبان درقطرنشان داد که هیچ یک ازشروط وملاحظات افغانستان درنظرگرفته نشده است.حکومت گفته بود که دفتردرقطرآدرسی باشد برای گفتگوهای صلح ونقش دفترتسهیل کننده است .افغانستان قبول نداشت که دفتربنمایندگی ازامارت طالبان افتتاح شود افغانستان تاکید داشت که دفترقطرحیثیت نمایندگی سیاسی را نباید داشته باشد.دیروزهردوملاحظه نقض شده است دفتررسما بنام امارت اسلامی طالبان گشوده وپرچم طالبان برفرازآن برافراشته شد پرچم همان پرچم امارت اسلامی طالبان بود واین حیثیت کامل نمایندگی را برای طالبان دارد.

درمراسم افتتاح دفتر،سخنگوی نمایندگی طالبان بنام سهیل شاهین گفت: دفتربنام امارت اسلامی طالبان افتتاح شده وی گفت: ما ازاین دفتربا جهان می خواهیم ارتباط برقرارنماییم ما می خواهیم با ملل متحد گفتگونماییم طالبان ازهمین دفتربا آمریکاییها مذاکره می کنند شاهین گفت: ما ازهمین دفتراعلامیه صادرمی کنیم ومواضع طالبان را به دنیا اعلام می کنیم برخی خبرگزاریها گفته است که ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان نیزدرروزمراسم گشایش دفترشان حضورداشته است وی گفته است که ما درعین ادامه جنگ درافغانستان،راه گفتگوبا آمریکا را نیزدنبال می کنیم یعنی همزمان هم می جنگیم وهم مذاکره می کنیم.ملاحظه دوم که افغانستان که روی آن بارها تاکید داشت مساله مالکیت ومدیریت گفتگوهای صلح بود.افغانستان بارهم اعلام داشته بود که هرگزاجازه نمی دهد که مالکیت گفتگوها را غیرازحکومت افغانستان کسی دیگری بعهده بگیرد.حکومت افغانستان درگفتگوی بین الافغانی تاکید داشت که هم مالک مذاکرات وهم مدیرآن است.

 اما درمراسم دیروزگفته شد که طالبان می خواهند باطرفهای که خود تشخیص می دهند مذاکرات شان را ادامه دهند اولین حرف طالبان این بود که می خواهد بصورت مستقیم با آمریکا وارد گفتگو شود چیزی که حکومت افغانستان هرگزآن را قبول نداشت.آقای اوباما رییس جمهورآمریکا ازگشایش دفتربرای طالبان ابرازخرسندی کرده است وگفته است که افتتاح دفتربرای طالبان را به فال نیک برای پیش برد صلح درافغانستان می گیرد.طالبان با افتتاح دفترشان بگونه ای حرف می زند که گویا مالک مذاکرات خود شان است ونامی ازحکومت افغانستان را به زبان نیاورده است.درگذشته موضع طالبان این بود که با حکومت افغانستان وشورای عالی صلح هیچ مذاکره ای ندارد.فکرمی کنم آنها برسرموضع خود استواراست ودیروزبا غرورازموضع گیری شان یاد می کرد وخطوط اساسی کاری دفترشان را اعلام  داشت.

مذاکره با آمریکا،صدوراعلامیه ها،مذاکره با ملل متحد،گفتگو با طرفهای افغانی وگفتگو با نمایندگان خارجی خطوط کاری دفترطالبان بود که هیچ ازاین خواسته ها با شروط حکومت افغانستان سازگاری ندارد.دراین مراسم واظهارات سهیل شاهین ویا ذبیح الله مجاهد،هیچ نشانه ای دال برعقب نشینی طالبان دیده نمی شود خوب این همه شرایط را قطربرای طالبان فراهم ساخته است هرچه طالبان درقطرهنگام بازگشایی دفترشان گفته اند،هماهنگ با سیاست دولت قطراست.رییس جمهورکرزی دوباربه قطررفت ومذاکرات مفصلی با مقامات قطری داشت.گفته می شد که طالبان بعنوان امارت اسلامی می خواسته با حکومت قطر،پروتکل امضا نمایند یک طرف دولت قطروطرف دیگرامارت طالبان رییس جمهوربا این مساله مخالفت کرده وگفته است که چنین پروتکلی بین قطروطالبان نباید امضا شود علی الظاهربدیل این کاراین شده که دولت قطرتعهداتی به آمریکا درمورد طالبان بسپارد وآمریکا به افغانستان سندی را بسپارد که طالبان ازشروطی که دفترنمایندگی دارد عدول نکند.

اظهارات دیروزطالبان درقطرنشان داد که این همه حرف هیچ معنای نداشته است طالبان خطوط فعالیت نمایندگی شان را اعلام داشتند حکومت افغانستان با همین خطوط باید مخالف باشد ازجمله پنج شرط یکی همین بود که نمایندگی سیاسی بنام امارت طالبان نباشد درحالیکه دیروزهمه این اموروجود داشت دفترنمایندگی سیاسی طالبان باپرچم امارت اسلامی شان ونمایندگی سیاسی برای مذاکره واعلامیه ودیگرفعالیتهای سیاسی طالبان درکشورقطر شروط افغانستان را برای ایجاد نمایندگی درقطررا نقض کرد.افغانستان تاکید داشت که مالکیت ومدیریت مذاکرات بدست حکومت افغانستان باشد.نمایندگی قطرتنها، ادرسی برای گفتگو ونه نمایندگی سیاسی برای طالبان باشد ولی درقطرهمه ملاحظات وشروط طالبان برای تاسیس نمایندگی عملی شده است این همه امتیازات را به طالبان دولت قطربرای شان داده است وبدون تردید کشورقطردرمذاکرات صلح جانب طالبان را خواهد گرفت.

قطروچشم اندازبعدی مناسبات با افغانستان

با ایجاد نمایندگی برای طالبان وسابقه همکاری این کشورباطالبان، نشان می دهد که درآینده قطرنقش برجسته ای را درجهت تقویت وتغذیه طالبان ایفا خواهد کرد درحال  حاضرمحوطه با آن بزرگی وامکانات گسترده ای که دراختیارنمایندگی طالبان گذاشته شده است تماما توسط دولت قطر،پرداخت می شود همه گزارشها اززندگی طالبان درقطرنشان می دهد که نمایندگان طالب درنازونعمت وصف ناپذیری زندگی می کنند کارشان عیش وزندگی ارام درقطروتولید نسل هستند.این گزارشها را خبرنگاران اززندگی خصوصی طالبان منتشرکرده اند.خوب این همه تسهیلات را قطربرای طالبان فراهم کرده است ودرآینده نیزازطالبان حمایت می کند.

نکته اساسی که پاسخ دادن به آن خیلی مهم است این است طالبان که درقطرنمایندگی بازکرده تا چه پایه با سیاستهای پاکستان هماهنگ است برخی دپلماتهای افغان گفته اند که پاکستان ازایجاد نمایندگی برای طالبان درقطر،راضی نیست دلیل مساله هم این است که طالبان ازمدیریت آنها خارج می شود وفلسفه تاسیس نمایندگی هم همین است که طالبان ازکنترل پاکستان واستخبارات این کشورباید خارج شود.وبرخی هم گفته اند که قطرتمام سعی وکوشش خود را بکا رمی گیرد که به یک نحوی پاکستان را متقاعد نماید که ازدفترقطرحمایت نماید این نمایندگی هماهنگ با سیاستهای اسلام آباد خواهد بود قطرالبته سعی می کند این تفاهم وهماهنگی را با پاکستان ایجا دنماید زیرا که صلح ودفترقطردرصورتی معنا می دهد که پاکستان نسبت به فعالیتهای آن راضی باشد.قطر،احتمالا این کارراهم به سود طالبان انجام می دهد که رضایت وحمایت پاکستان را درمورد فعالیت طالبان گرفته باشد.قطرباوردارد که بدون همکاری پاکستان هیچ چیزدرمورد افغانستان معنا ندارد وصلحی بدون موافقت پاکستان درافغانستان بوجو نمی یاید.

 همین حالا هزارطالب ازپاکستان سرازیرشده وبا دولت افغانستان می جنگند.سهیل شاهین دیروزدرقطرنیزاعلام داشت که هم به جنگ خود ادامه می دهد وهم واردگفتگوهای صلح با آمریکا می شود.جنگ طالبان ازپاکستان صورت می گیرد ونه ازقطر قراین نشان می دهد که طالبان بصورت بسیاربیرحمانه ای حملات شان را آغازکرده اند درطی کم ترازیک ماه خونین ترین وخطرناک ترین حملات انتحاری درکابل ودیگرشهرهای افغانستان راه انداخته اند.انفجارات پانزده روزپیش درمیدان هوایی همزمان با سفررییس جمهورکرزی درقطر،عملیات مرگباردرجلوساختمان استره محکمه عملیات انتحاری درزابل وخلاصه طراحی عملیا خطرناک به جان استاد محقق رهبرحزب وحدت مردم ونماینده پارلمان.ازجمله اقداماتی بود که طالبان درطی کم ازیک ماه انجام داده است.گرچه همه عملیات انتحاری را طالبان به عهده گرفته است تنها درمورد سوء قصد بجان استاد محقق آنها چیزی نگفته اند.

بهرصورت دلایلی زیادی وجود دارد که این همه عملیات خونین درکشورازخاک پاکستان تغذیه می شود.مقامات قطربسیارتلاش خواهد کرد که دفترقطررا به یک نحوی با پاکستان هماهنگ نماید تا ازاین طریق موازنه همکاری بین فعالیت درعرصه سیاسی برای طالبان درقطروفعالیتهای نظامی شان درافغانستان ازطریق پاکستان،ایجاد گردد دراین صورت است که چشم اندازبعدی نقش قطردرمساله افغانستان حایزاهمیت زیادی خواهد بود.قطرگرچی سفارت ونمایندگی درافغانستان ندارد ولی این کشوردرحال حاضربرجسته ترین نقش را درمورد طالبان وگفتگوی صلح افغانستان بعهده گرفته است.